User:Thokozani57/IsiNdebele


IsiNdebele ngelinye lamalimi ali-11 asemthethweni weSewula Afrika. Ngesesiqhemeni seenlimi zesiNguni, esifaka hlangana isiZulu, isiXhosa, nesiSwati. IsiNdebele sikhulunywa khulu babantu bamaNdebele, abatholakala khulu eendaweni ze-Mpumalanga kanye ne-Limpopo eSewula Afrika. Ilimi lineenlimi ezimbili eziqakathekileko: isiNdebele seSewula, esikhulunywa eSewula Afrika, nesiNdebele seTlhagwini (esaziwa nge-Sindebele), esikhulunywa babantu beNdebele eZimbabwe.

I-IsiNdebele yaziwa ngemisindo yayo ehlukileko kanye namasiko womlomo, afaka hlangana izaga, ukucoca iindaba, kanye neengoma. Ilimi lidlala indima eqakathekileko ebujameni bamasiko namagugu wabantu bamaNdebele, nabo abadume ngobuciko babo obumibalabala nobujamotha kanye nobuhlalu. Njengamalimi amanengi womdabu, imizamo iragela phambili yokulondoloza nokuthuthukisa isiNdebele ngefundo nangeendaba eSewula Afrika.

Umlando wabantu bamaNdebele (baseNingizimu neNyakatho) ulandelwa emuva eKosini uNdebele, iKosi uNdebele yazala iKosi uMkhalangana, iKosi uMkhalangana yazala iKosi uMntungwa (singaphambanisi nekoKhumalo Mntungwa, ngombana wazalwa nguMbulazi), iKosi uMntungwa yazala iKosi UJonono, iKosi uJonono yazala iKosi uNanasi, iKosi uNanasi yazala iKosi uMafana, ikosi uMafana yazala iKosi uMhlanga neNkosi uLibhoko, iKosi uMhlanga yazala iKosi uMusi neNkosi uSkhube.[1]

Ilimi belibekelwe eceleni khulu eminyakeni edlulileko. Kwaze kwabunjwa ilizwe lamaNdebele weSewula (i-KwaNdebele) lebandlululo, ukukhuluma ilimi tjhatjhalazi bekungakhuthazwa. Inengi labantu abakhuluma isiNdebele be-Southern Transvaal bebakhetha isiZulu khulukhulu ngombana isiZulu besifundwa esikolweni. Namhlanjesi abantu abakhuluma isiNdebele seSewula, ikakhulu labo abafundileko basakhetha ukusebenzisa isiNdebele seSewula njengelimi lasekhaya ebantwaneni babo begodu bazokusebenzisa isiNdebele seSewula njengelimi lokukhulumisana nabanye abantu abakhuluma isiNdebele seSewula.

IVUNULO

File:AmaNdebele
IVUNULO YAMA NDEBELE

Ivunulo yizambatho ezimbathwa maNdebele eminyanyeni ehlukahlukileko. Ivunulo ibalulekile esikweni lama Ndebele begodu ngiyo ehlathulula bona ulenzile isiko noma awa. Bazikhakhazisa ngendlela ekarisako ngendlela ebambatha ngayo. Izembatho ezinengi zesiko zinento ebizwa bona mncamo. IsiNdebele sikarisa kwamambala egodu ivunulo yabo inemibala eminengi ekhanyako.

  1. ^ "Southern Ndebele language".